Żółtańce

Położenie geograficzne (23°26'E i 51°06'N)

Niewielka miejscowość, leząca na południe od Chełma, zamieszkana w 2000 r. przez 221 osób i złożona 68 gospodarstw.

Zbiornik Żółtańce

Plaża na Zbiorniku Zółtance

Wymieniana w źródłach historycznych od 1431 r., jako własność królewska, zarządzana przez wójta chełmskiego. Mówi o tym dokument z 1502 r., na mocy którego wójt chełmski posiadał wieś Żółtańce, pole Wolwinów, dwa łany oraz staw z młynem. Miejscowość należał do parafii rzymskokatolickiej pw. Rozesłania Świętych Apostołów w Chełmie.

Kapliczka

Kapliczka

Według lustracji z 1564-65 r. w Żółtańcach mieszkało 17 kmieci, płacących po 12 groszy czynszu i po dwa kapłony, a także 5 zagrodników, płacących po 6 groszy i jednym kapłonie. W miejscowości znajdowała się również karczma i staw. Folwark żółtaniecki produkował 162 kopy żyta, 90 kop pszenicy, 30 kop jęczmienia i 234 kop owsa. W inwentarzu starostwa chełmskiego z 1608 r. wymieniono 4 kmieci, osiadłych „na kwartach lub ćwiertniach”, zobowiązanych do czynszu i danin w wysokości wskazanej w trakcie lustracji. Liczba zagrodników była podobna. W inwentarzu wymieniono również obowiązki mieszkańców (kmiecie pracowali 3 dni w tygodniu przy pomocy bydła, natomiast zagrodnicy dwa dni tygodniowo, ale pieszo). Dokument zawiera także informacje o stawach (jedna dawał dochodu 60 zł, a drugi przeznaczony był na zaopatrzenie zamku chełmskiego), młynie (posiadał 2 koła „korzeczne”) i 27 ulach. W inwentarzu wspomniane są także zabudowania. Podano również dosyć tajemniczą informację, że w czasach starosty Mikołaja Uhrowieckiego zniesiono folwark „dla złączenia pół do folwarku chełmskiego”.   W kolejnej lustracji (z 1661-65 r.) wymieniono 4 „dworzyszcza”, w tym 2 osiadłe, których właściciele posiadali ustalone w poprzednim wieku obowiązki, a także 2 komorników, którzy „robocizny za pańskim chlebem w tydzień 2 dni robią”. Z innych obiektów wymieniono jedynie zniszczony staw. W miejscowości zamieszkiwała również ludność unicka, należąca do parafii pw. św. Mikołaja w Chełmie. W XIX w. Żółtańce wchodziły w skład dóbr państwowych, tzw. majoratu, pozostającego w posiadaniu wysokich dostojników carskich. Obok folwarku wymieniana jest w tym czasie również wieś Żółtańce, zamieszkana (według danych ze „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego…”) w 1827 r. przez 152 osoby (istniały 22 domy).

Ośrodek Kultury Gminy Chełm

Funkcjonowała tutaj również szkoła początkowa. Folwark żółtaniecki został rozparcelowany po 1930 r. W tym czasie w miejscowości funkcjonowała szkoła powszechna (istniała już w 1916 r. i uczyło się w niej 40 dzieci, a zajęcia prowadziła Stanisława Jasińska). Od 1938 r. w szkole pracował Jan Gaczoł. W Żółtańcach zachowały się 23 domy drewniane z okresu międzywojennego oraz murowana kapliczka z obrazem Matki Boskiej z 1939 r. Miejscowość należy do parafii Świętej Rodziny w Chełmie.