• Drukuj
• E-mail

Szczegóły

Utworzono: 27.01.2010 10:01

Odsłony: 7681

Położenie geograficzne (23°22'E i 51°04'N)

Miejscowość stanowi główną część starej osady Depułtycze, występującej w źródłach historycznych od 1428 r., jako Depułtycze Stare, Depułtycze Ruskie lub Depułtycze Litewskie (czasami wymienia się jeszcze nazwę Depułtycze Uchańskie).

W odróżnieniu od leżących nieopodal (w kierunku wschodnim) Depułtycz Królewskich, wieś przez znaczny okres swego istnienia była w rękach prywatnych. Obecna nazwa została wprowadzono po II wojnie światowej, w związku z podziałem miejscowości na leżące w południowej części dawnej osady Nowe Depułtycze i leżące w północnej części Stare Depułtycze. Według danych z 2000 r. Stare Depułtycze zamieszkuje 186 osób i znajduje się tutaj 44 gospodarstw.

Według informacji piętnastowiecznych, jednym z pierwszych właścicieli osady był Jan Samica (Schamicza) z Kamionki, który od Władysława Warneńczyka w 1438 r. otrzymał 60 grzywien na wsi Depułtycze, pod warunkiem rezydencji w niej. Trzy lata później, pod takim samym warunkiem, otrzymał 100 grzywien na wsi „Depolthicze”. Być może kolejnym właścicielem miejscowości był władyka chełmski (biskup prawosławny) Grzegorz, piszący się nawet z Depułtycz. Sprawował funkcję biskupa w latach ok. 1440-67.

Depultycze zostały przed 1492 r. przeniesione przez króla Kazimierza Jagiellończyka na prawo niemieckie. Kolejnymi właścicielami Depułtycz byli Skorutowie, z pochodzenia bojarzy ruscy, posiadający również rozległe dobra z Wierzchowinami i Żdżannem (na południe od Depułtycz). Współwłaścicielami miejscowości byli również Jan i Józef Sieniccy. W 1510 r. jako właściciel „Dypoltycz” występuje Andrzej Łysakowski. Prawdopodobnie część Depułtycz był także we władaniu Uhrowiecckich, rodziny również wywodzących się od ruskich bojarów (twórcą potęgi rodu i właścicielem licznych dóbr w ziemi chełmskiej był Olechno Dymitrowicz Sawdwonicz, którego potomkowie przyjęli nazwisko Uhrowiecki, od głównej miejscowości w ich posiadaniu – Uhruska). Uhrowieccy posiadali Depułtycze od końca XV w. i w czasach starosty chełmskiego Mikołaja Uhrowiecckiego (będącego również wybitnym działaczem szlacheckim, często reprezentującym szlachtę chełmską na sejmach walnych) miejscowość stała się częścią olbrzymiego kompleksu posiadłości ze Żdżannem, Wierzchowinami i założonym w 1581 r. Uhrem (który stanowił główny ośrodek dóbr, zwanych częściowo „państwem żdżańskim”).

W 1590 r. jako właścicielki „Dypultycz” występują córki (Helena, Dorota, Elżbieta i Katarzyna) Pawła Uchańskiego, wojewody bełskiego oraz starosty gnieźnieńskiego i drohobyckiego. Paweł Chański, brat prymasa Jakuba Chańskiego (i byłego biskupa chełmskiego) zasłużył się w misjach dyplomatycznych, podróżując w imieniu króla do Rzymu, Austrii i Turcji (podczas ostatniej misji zmarł). Po Uhrowieckich dobra stały się własnością Bądzyńskich, a dzierżawcą Depułtycz był Janowski. Następnie majątek przeszedł w posiadanie Radzimińskich, a od końca XVIII w. Bielskich, którzy również posiadali Uher.

Według informacji zawartych w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego…”, w 1827 r. w Depułtyczach Ruskich zajdowało się 19 domów i mieszkało 128 osób. Połączone dobra posiadał przez pewien czas pułkownik Andrzej Ruttie, ponownie Bielscy.

W okresie powstania styczniowego w rejonie Depułtycz miała miejsce jedna z bardziej zaciętych bitew. Według opisu Stanisława Zielińskiego („Bitwy i potyczki 1863-1864”, wydane w Rapperswilu w 1913 r.) w bitwie wzięły udział oddziały Kajetana Ćwiek-Cieszkowskiego, Władysława Eminowicza i Józefa Władysław Ruckiego. Powstańcy przybyli w rejon Chełma ze Stawu (Cieszkowski i Eminowicz) i Święcicy (Rucki). Po zajęciu miasta rankiem 5 sierpnia 1863 r., do powstańców dotarła informacja o zbliżaniu się znacznych sił rosyjskich z Krasnegostawu, Uściługa, Włodawy i Dubienki. Oddziały polskie wyruszyły w stronę Depułtycz i tuż za miejscowością Pokrówka o godz. 10.30 natknęli się na żołnierzy rosyjskich. W trakcie kilkugodzinnej wali powstańcy wyparli Rosjan w stronę Depułtycz, a następnie zmusili do odwrotu w kierunku Wierzchowin. W bitwie poległo 23 żołnierzy rosyjskich i 11 powstańców. Bój pod Depułtyczami należał do największych bitew na terenie ziemi chełmskiej i co istotne, walka zakończyła się sukcesem powstańców.

8 lipca 1880 r. wydzielone z dóbr uherskich Depułtycze Ruskie kupił go za 325.000 złotych polskich Ignacy Zakrzewski. W 1897 r. od synów i wnuków Ignacego Zakrzewskiego (Józefa Zakrzewskiego, Władysławy Milewicz oraz Jerzego i Bronisława Chełczyńskich) zakupił Kazimierz Fudakowski, posiadający od 1891 r. równie z Uher. W 1909 r. syn Kazimierza – Bronisław Fudakowski, sprzedał Depułtycze Andrzejowi Marianowi Podczaskiemu, który wraz z rodziną osiedla się w miejscowości, zajmujący istniejący od połowy XIX w. dwór (wybudowany przez Bielskich).

W 1928 r. kolejnymi właścicielami Depułtycz zostają dzieci Andrzeja Mariana Podczaskiego, Mieczysław Podczaski i Janina z Podczaskich Chodkiewiczowa. Mieczysław Podczaski spłaca siostrę, jednak zadłużony i zagrożony licytacją majątek dzierżawi Bolesław Nowakowski (jednym z wierzycieli był Szloma-Hersz Musztukmacher).

Po II wojnie światowej dobra zostały upaństwowione, a dawny dwór z otaczającym go parkiem przekazano szkole podstawowej (obecnie obiekt formalnie znajduje się na obszarze Nowych Depułtycz). W okresie międzywojennym funkcjonował tutaj szkoła powszechna, w której od 1937 r. pracował Jan Zieliński.

Na terenie Starych Depułtycz znajduje się natomiast kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych. Drewniany obiekt powstał w latach 1770-1790 i pierwotnie cerkiew greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, ufundowana przez sufragana kijowskiego Franciszka Olędzkiego, właściciela pobliskiego Uhra (na miejscu wymienianej od 1508 r. cerkwi prawosławnej). Od 1875 r. cerkiew przeszła we władanie wyznawców prawosławia, którzy obok w 1905 r. ufundowali nową murowaną cerkiew (nieopodal starej), zburzoną w 1938 r. przez władze polskie. Kościół funkcję świątyni katolickiej pełni od 1916 r. (parafię erygował 8 lipca 1929 r. biskup lubelski Marian Fulman). Budowla jest konstrukcji zrębowej z kwadratową nawą i trójbocznym prezbiterium, do którego przylega zakrystia. Nad nawą znajduje się wieżyczka z sygnaturką. Na wyposażenie składa się późnobarokowy osiemnastowieczny ołtarz główny, przeniesiony z kościoła w Trzeszczanach (powiat hrubieszowski) oraz dwa ołtarze boczne z przełomu XVIII i XIX w. Na ołtarzach znajduja się cenne obraz z XVIII i XIX w. („Wszystkich Świętych”, „Matka Boska Częstochowska”, „Chrzest Chrystusa w Jordanie” i „Ukrzyżowanie”). Obok kościoła znajduje drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej z końca XVIII w. Otoczony skromnym ogrodzeniem obiekt został wpisany do rejestru zabytków 25 listopada 1966 r.

W miejscowości znajduje się także 19 domów drewnianych z okresu międzywojennego oraz pomnik poświęcony powstańcom styczniowym (obok kościoła), poległym 5 sierpnia 1863 r. w bitwie pod Depułtyczami. Ponadto w Starych Depułtyczach zachował się kurhan wczesnośredniowieczny o średnicy 15 m i wysokości 2 m.