• Drukuj

Szczegóły

Utworzono: 27.01.2010 09:20

Odsłony: 7443

Położenie geograficzne (23° 20'E i 51° 11'N)

Miejscowość przy drodze Chełm-Lublin, leżąca nad dopływem Uherki pod nazwą Garka, zamieszkana przez 175 osób (stan z 2000 r.) i złożona z 46 gospodarstw.

Po raz pierwszy wzmiankowana w 1440 r. jako własność królewska. Według lustracji z 1564-65 r. w Nowosiółkach mieszkało 16 kmieci, płacących czynsz i przekazujących daniny wartości 25 florenów. Ponadto w miejscowości mieszkało 11 zagrodników oraz funkcjonowały: karczma, młyn i browar. Istniały również 3 stawy (Górny, Średni i Dolny), dające dochód 192 floreny. Folwark w Nowosiółkach dawał także spore zbiory (184 kopy żyta, 350 kop pszenicy, 87 kop jęczmienia, 285 i ½ kopy owsa). Według kolejnej lustracji (z 1661-65 r.) we wsi znajdowało 16 „pułłanków”, dających w wyniku zniszczeń wojennych o wiele mniej dochodu, toteż głównym obowiązkiem mieszkańców była praca, w wymiarze 2 dni tygodniowe (z koniem). Mniej dochodu przynosiły również dwa młyny oraz dwa stawy (128 florenów). Dosyć marnie prezentowała się sytuacja karczmy, w której nie było arendarza, tylko szynkował chłop. W wymienionej lustracji znajduje się również szczegółowy opis zabudowań w Nowosiółkach, użytkowanych przez dzierżawców folwarku. Głównym obiektem w czasach lustracji był „dwór albo raczej pałac z kamienia murowany, ale jeszcze nie dokończony”, który zajął miejsce dwóch drewnianych dworów, zniszczonych podczas wojen (przez Kozaków, Szwedów i Węgrów). W budynku znajdowała się izba stołowa o pięciu oknach (o wymiarach 16 na 12 łokci), ze stropem malowanym, piecem i kominem, oraz 5 pokoi, niedokończona kuchnia i spiżarnia. Pałac wieńczył malowniczy dach, na którym znajdowała się „bania blachą podbita, a na bani cudzoziemska osoba z alabartą”. Obok pałacu znajdował się niewielki dworek murowany, przebudowany na browar, a także łaźnia i piekarnia. Folwarkiem z tak malowniczymi zabudowaniami, zarządzali starostowie chełmscy, wśród których szczególne zainteresowanie miejscowością wykazywał stolnik i krajczy litewski Krzysztof Potocki (z czasem podczaszy litewski). Magnat, posiadający również Stopie, Krzywowolę, Czułczyce i Sajczyce, wybrał Nowosiółki na swoją siedzibę i przystąpił do budowy przedstawionego wcześniej pałacu. Ostatecznie jednak zrezygnował z inwestycji i w 1660 r. wydzierżawił starostwo Florianowi Orchowskiemu. Właścicielką pałacu w tym samym roku była Elżbieta Dunin Jarecka. W 1676 r. starostwo chełmskiego przejęli Rzewuscy, którzy po blisko stu latach (w 1769 r.) przekazali je Węgleńskim. Po trzeci rozbiorze, zarządzający ziemią chełmska Austriacy, sprzedali dobra w ręce prywatne. Według opisu, zamieszczonego w „Słownik Geograficznym Królestwa Polskiego…” wieś Nowosiółki składała się z 27 domów i 174 mieszkańców. W skład dóbr wchodziły folwarki: Nowosiółki, Jankowice, Tytusin i Henrysin. Obok folwarków w skład dóbr, liczących 4870 morgów (w tym gruntów ornych i ogrodów 1770 morgów, łąk 662, pastwisk 700, nieużytków 138 i lasów 1570) wchodziły wioski: Nowosiółki, Stopie, Majdan Niemirów i Majdan Leonów. W ramach majątku funkcjonowała gorzelnia, browar, tartak i folusz.

W 1833 r. dobra zakupił Leon Niemirowski, wywodzący się z Niemirówka na Podolu (dobra zostały zniszczone przez odziały rosyjskie w okresie powstania kościuszkowskiego). Wychowywany przez Wydżgów Leon, dzierżawił część gruntów starostwa chełmskiego od 1815 r. Wkrótce założył nowe folwarki, które otrzymały nazwy od imion członków rodziny Niemirowskich (Tytusin, Leonin, Józefin, Henrysin) Po trzynastu latach (w 1856 r.) przekazał dobra swym wnukom (synom Józefa) – Juliuszowi i Leonowi Niemirowskim. Bracia byli zaangażowanymi działaczami konspiracji przed powstaniem styczniowym (Leon pełnił funkcje naczelnika okręgu chełmskiego).

W wyniku tzw. „sprawy chełmskiej” (fali aresztowań po zabójstwie agenta rosyjskiego Aleksandra Starczewskiego) w 1862 r. zostali aresztowani przez władze carskie. Majątek początkowo został skonfiskowany przez Rosjan, jednak po odbyciu kary (dwa lata twierdzy) do Nowosiółek powrócił Juliusz Niemirowski. Po 27 latach zesłania powrócił również Leon Niemirowski. W 1870 r. w związku z zadłużeniem dóbr, Juliusz Niemirowski sprzedał większość gruntów kolonistom niemieckim, reprezentowanym przez Fryderyka Wilhelma Kamenza (kontrakt podpisano 21 lipca 1870 r.), pozostawiając sobie resztówkę z murowanym dworem (zniszczonym w 1915 r.). W wyniku transakcji powstały kolonie niemieckie: Nowosiółki (Wilhelmwald), Janów, Józefin, Henrysin, Julianów i Adolfin. Po śmierci Juliana Niemirowskiego w 1897 r. dobra odziedziczył jego syn Jan Misiewicz. W okresie międzywojennym część dóbr dzierżawili Stefan Świeżawski (210 ha) i Borys Zalewski (219 ha). Istniała tutaj szkoła powszechna, w której w 1918 r. uczyło się 44 dzieci. W okresie II wojny światowej w Nowosiółkach funkcjonował niemiecki obóz pracy. Po dawnym zespole dworsko-parkowym (obecnie obiekt jest w rękach prywatnych i na terenie dawnego założenia ogrodowego funkcjonują trzy gospodarstwa) pozostały fragmenty ogrodu. Zespół dworski usytuowany był na wzgórzu opadającym w kierunku zachodnim. Od zachodu wzgórze opływa rzeczka Garka. Zachowany ogród posiada powierzchnię 1,5 ha i dawniej miał charakter ogrodu włoskiego. Zachowały się rzędy lip wyznaczające zasięg ogrodu oraz na zachodnim skraju aleja klonowa. W parku znajduje się ok. 130 drzew reprezentujących 4 gatunki, przede wszystkim: klon zwyczajny (40 sztuk), lipa drobnolistna (35 sztuk), robinia akacjowa (30 sztuk) i jesion wyniosły (20 sztuk). Do najcenniejszych nalezą: klony zwyczajne (o obwodach od 80 do 120 cm i jeden o obwodzie 230 cm), robinia akacjowa (do 150 cm), pomnikowy klon jawor (300 cm) oraz lipy drobnolistne (od 300 do 450 cm). Obiekt został wpisany do rejestru zabytków 28.04.1987 r.

Ponadto w Nowosiółkach znajduje się 8 drewnianych budynków z okresu międzywojennego. Miejscowość należy do parafii pw. Chrystusa Pana Zbawiciela w Podgórzu.