BIOGRAFIE - Józef Łopuski

Jednym z ciekawszych obiektów zabytkowych w okolicach Chełma jest osiemnastowieczny pałac w miejscowości Srebrzyszcze. Fundatorem budowli był niezwykle aktywny działacz polityczny ziemi chełmskiej Józef Łopuski. Józef Łopuski wywodził się z rodu pochodzącego z miejscowości Łopusze nieopodal Drohiczyna, legitymującego się herbem Ślepowron. Urodził się w 1684 r. i niestety herbarze nie przekazują imion jego rodziców. Na terenie ziemi chełmskiej pojawił się w 1733 r. jako elektor króla Stanisława Leszczyńskiego (który ostatecznie nie objął władzy, ulegając wspieranemu przez Rosję Augustowi III). W 1739 r. Józef Łopuski objął funkcję pisarza grodzkiego chełmskiego i rozpoczął dosyć malowniczą karierę polityczną. Między innymi uczestniczył w kilku misjach dyplomatycznych. W tym samym 1739 roku uczestniczył w misji na Krym. Zleceniodawcą był ówczesny wojewoda podolski Wacław Rzewuski (z czasem hetman polny koronny i hetman wielki koronny, posiadający liczne dobra w ziemi chełmskiej).

Głównym celem wyjazdu było zapewnienie życzliwej neutralności chana, za co poseł miał nawet zaoferować 600 tysięcy złotych oraz prezenty w postaci sreber i futer (przekazanych z dóbr Rzewuskich). Podobną podróż Józef Łopuski odbył trzy lata później, tym razem na zlecenie senatu (wymienia się także rok 1744). Kolejna misja miała na celu regulację sporów przygranicznych i utrwalenie pokojowych stosunków z Turcją (równocześnie do Stambułu wysłano instygatora koronnego Pawła Benoe). Aktywnie uczestniczył również w sejmikach chełmskich, pełniąc funkcję asesora w 1740, 1745, 1746 i 1750 r. W 1751 r. objął funkcję marszałka sejmiku, a trzy lata później wraz z pisarzem litewskim Józefem Sosnowskim został posłem ziemi chełmskiej. Otrzymywał również kolejne funkcje ziemskie. W 1746 r. został skarbnikiem chełmskim, a rok później objął obowiązki sędziego grodzkiego, które wypełnił do śmierci przez prawie dwadzieścia lat (równocześnie występując jako podstarości chełmski). W 1750 r. otrzymał jeszcze tytuł miecznika chełmskiego, którym również posługiwał się do śmierci w 1766 r. Jednym z ostatnich przejawów działalności politycznej Józefa Łopuskiego był udział w elekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 r. Uczestniczył również wraz z synami w uroczystościach koronacji obrazu matki Boskiej Chełmskiej w dniu 15 września 1765 r.

Równocześnie z działaniami politycznymi Józef Łopuski związał się z ziemią chełmską jako posiadacz dóbr znajdujących się na jej obszarze. W 1739 r. został właścicielem połowy wsi Serebrzyszcze (tak brzmiała pierwotna nazwa miejscowości, zmieniona w latach siedemdziesiątych), występującej w źródłach już w XV w. jako gniazdo rodowe Serebryskich. Wkrótce rozpoczął starania o pozyskanie pozostałej części miejscowości, pozostającej w XVII w. we władaniu licznych dzierżawców i współwłaścicieli. Rzecz ciekawa, że w tradycji podtrzymywanej przez późniejszych właścicieli, Serebryszcze posiadało związki z królem Janem III Sobieskim. Monarcha miał przebywać w istniejącym tutaj dworze i uczestniczyć w organizowanych w okolicy polowaniach. W 1746 r. Józef Łopuski uzyskał dekret sejmowy w kwestii posiadania większości miejscowości (ostatnią część nabył w 1775 r. syn miecznika Kajetan Łopuski), potwierdzony ostatecznie w 1766 r. wyrokiem komisji królewskiej. Dzięki tym działaniom Serebryszcze stało się główną siedzibą rodu. Łopuski przeprowadził przebudowę istniejącego w miejscowości dworu (istniejącego prawdopodobnie już w XVI w. i przebudowywanego na dwór obrony lub wzniesiony od podstaw w XVII w.). Inwestycję przeprowadził w latach 1751-58. Obiekt prawdopodobnie został przebudowany według projektu znanego architekta Pawła Fontany, twórcy wzniesionych w tym czasie chełmskich kościołów. Taką informację można odnaleźć między innymi w wydanym w 1968 „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” (tom VIII, zeszyt 5). Dzięki działalności Józefa Łopuskiego i jego synów powstał jeden z najciekawszych obiektów pałacowych w okolicach Chełma. Obiekt został wzniesiony w zachowanym do dzisiaj barokowym kształcie (częściowo zmienionym przez kolejnych właścicieli, głównie Lechnickich). Razem z budową pałacu powstał również zachowany do dzisiaj park. W tym samym czasie (dokładnie w 1751 r.) powstała również drewniana cerkiew unicka pw. św. Onufrego, także przypisywana właścicielowi dóbr serebryskich. W 1760 r. Józef Łopuski został także dzierżawcą miejscowości królewskich Ruda Wyżna i Niżna (pod takimi nazwami funkcjonowała w XVIII w. dzisiejsza Ruda Huta), graniczących od północy z jego majątkiem.

Józef Łopuski zmarł przed 12 maja 1766 r. Z małżeństwa z Ludwiką z Lubańskich (wymienia się również nazwisko Luberska) pozostawił dwóch synów, Antoniego i Kajetana, którzy posiadali Serebryszcze do końca XVIII r. (po śmierci Kajetana w 1799 r. wdowa po nim – Eufrozyna z Suchodolskich – przekazała dobra siostrze zmarłego Eufrozynie, która objęła majątek wraz z mężem Teodozym Horeckim). Z dwóch wymienionych synów dosyć ciekawą postacią był Antoni (jego biogram autorstwa Elżbiety Aleksandrowskiej można odnaleźć w „Polskim Słowniku Biograficznym” – tom 18 z 1973 r.), który obok działalności wojskowej (posiadał tytuł generała adiutanta Buławy Polnej Koronnej) i udziału w konfederacji barskiej (po jej upadku przez sześć lat przebywał zagranicą) zasłużył się działalnością pisarską. Obok licznych przekładów z literatury francuskiej (głównie powieści i dramatów) pisywał wiersze oraz traktaty polityczne. Zmarł w wieku zaledwie 38 lat w Serebryszczu i został pochowany w kościele pw. św. Andrzeja w Chełmie. Z racji zainteresowań i ciekawych epizodów w swoim życiu (znajomość z księciem Karolem Radziwiłłem znanym pod przydomkiem „Panie Kochanku” oraz zaangażowanie w działalność wolnomularstwa) można przypuszczać, że serebryski pałac posiadał zasobną bibliotekę i godne właścicieli wyposażenie.      

 

Zbigniew Lubaszewski